İnsanların kabileler halinde yasadığı çok eski çağlarda,savaşlarda zafer kazananlar yenilenleri önce öldürmüş daha sonraları köle gibi kullanmaya başlamıştır.Eski devletlerin,krallıkların ve imparatorlukların kurtulduğu dönemlerde güçlü devletler kendinden zayıf gördüğü devletleri egemenliği altına almıştır.
Çağdaş anlamda sömürgecilik Avrupa’da ulusal devletlerin ortaya çıktığı ve coğrafi keşiflerin başladığı 15. yüzyılda başlamıştır.
“Sömürgecilik” ve “emperyalizm” sözcükleri bir devletin başka devletleri ya da halkları siyasal veya ekonomik olarak egemenliği altına alıp etki alanını genişletmesi anlamına gelir. Aslında bu iki kavram temelde aynı anlama gelse de aralarında bazı farklar vardır. Sömürgecilik daha çok, zora dayanarak bir devletin başka halklar üstünde siyasal ve ekonomik egemenlik kurması; emperyalizm ise güçlü devletlerin daha az güçlü olanları,çoğu kes onların siyasal bağımsızlığına dokunmadan,siyasal ve ekonomik olarak denetimleri altına alması anlamında kullanılır.
15. ve 16. yüzyıllarda gerçekleşen coğrafi keşifler yeni kıtaların Avrupa ülkelerince sömürgeleştirilmelerine yol açtı. İlk coğrafi keşifler ile sömürgeci yayılma Portekiz ve İspanya krallarının ayrıcalık tanıdığı ticari şirketler aracılığıyla gerçekleşti. 1494’te papa Tordesillas Antlaşması’yla yeni keşfedilen toprakları Portekiz ile İspanya arasında paylaştırdı. Afrika kıyıları, Hindistan ve Brezilya Portekiz’e, geri kalan yerler İspanya’ya bağışlandı.
Afrika’nın büyük bölümünde, her biri kendi yönetimine, çoğu kez kendi diline ve kültürüne sahip bağımsız devletler vardı. Afrika’nın tropikal bölgeleri 15. yüzyıldan başlayarak önce altın, sonra köle ticareti nedeniyle Avrupalıların akınına uğradı. Özellikle Güney Afrika’ya giden beyaz göçmenler, geri dönmemek üzere bu bölgeye yerleştiler. 1440’larda ilk kez Batı Afrika’dan altın tozu ve köleler Portekiz’e gelmeye başladı.
Yerli halk belirli malları yalnızca sömürgeci ülkelerin şirketlerine satmaya zorlandı. Sömürgeci ülkelerin üretimiyle rekabet edebilecek ürünlerin yetiştirilmesi kısıtlandı ya da yasaklandı. Örneğin Portekiz, kendi sömürgelerinde zeytin , zeytinyağı ve üzüm üretimini yasakladı; şeker pancarı üretimini özendirirken şeker yapımını durdurdu. Usta dokumacılar sömürgelerden sürüldü, yalnızca en kaba kumaşların dokunmasına izin verildi.
Sömürgecilik yöntemlerini daha da geliştiren İspanya, Afrika’nın güçlü kuvvetli erkeklerini yakalayıp köle olarak satan şirketlerden aldığı köleleri Amerika’daki kolonilerinde (sömürgelerinde) çalıştırmaya götürdü. Köle ticaretinin sürdürüldüğü 400 yıl boyunca Afrika,75 ile 90 milyon arasında genç erkeğini yitirdi. Bu dönemde Amerika’ya 15 milyon köle getirilmişti. Aradaki fark, köleleştirilen Afrikalıların yolda ya da Afrika’daki bekleme depolarında ölmesinden kaynaklanmaktadır.
Sömürgecilik 17. yüzyılda Fransa ve Hollanda’nın, 18. yüzyılda Fransa ve İngiltere’nin, 19. Yüzyılda ise yalnızca İngiltere’nin egemenliğinde sürdü. 20 yüzyılın başında bütün kıta İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, İspanya, Belçika ve Portekiz arasında bölüşülmüştü. I. Dünya Savaşı’nda Almanya yenilince, onun sömürgeleri zafer kazanan ülkeler arasında bölüşüldü. Bugünkü Afrika ülkelerinden yalnızca Etiyopya sömürge olmadı. 20. yüzyıla gelindiğinde Liberya ve Mısır bağımsızlıklarını kazanmışlardı. Bugün Afrika’da yalnızca Réunion Fransa’ya bağlı bir ada devletidir.
Özellikle son 30 yıldan bu yana ulusal bağımsızlık hareketleri,askeri darbeler, dış müdahaleler ve ırk ayrımcılığına karşı mücadeleler Afrika kıtasını sarsmaktadır.
Afrika ile birlikte toplamda 200’ü geçik ülke sömürgeye maruz kaldı. Şuan ise hepsinin kendine ait bir bağımsızlık günü var.
Gülbahar
1 Haziran 2020 19.00
Eskişehir Muzaffer Çil Anadolu Lisesi Münazara Kulübü 